Het gebruik en toepassingen van asbest

Asbest is een vezelachtig mineraal dat in de natuur voorkomt. Het wordt in ondermeer Rusland, China en Brazilië in grote aantallen in dagbouw uit de grond gehaald. Er zijn 6 verschillende soorten asbest die in 2 verschillende groepen zijn ingedeeld, serpentijnen en amfibolen. Chrystotiel (wit asbest) behoort tot de serpentijnen. De amfibolen bestaan uit amosiet (bruin asbest), crocidoliet (blauw asbest), tremoliet (grijs asbest), anthofyliet (geel asbest) en actinoliet (groen asbest). Asbest heeft veel nuttige eigenschappen. Het mineraal is hittebestendig (tot wel 1600 graden celcius), slijtvast, bestand tegen zuren en logen, heeft een slechte elektrische geleidbaarheid en een grote treksterkte. Asbest is dan ook in meer dan 3.500 producten toegepast. Echter is gebleken dat het mineraal erg schadelijk is voor de gezondheid. Blootstelling aan asbest kan longkanker, mesothelioom en asbestose veroorzaken. Om deze reden is het gebruik van asbest in Nederland sinds 1993 verboden.

Historie van het asbestgebruik

Het gebruik van asbest gaat al heel ver terug. Er zijn bij archeologische vondsten in Finland restanten van aardewerk gevonden waaraan opzettelijk anthofyliet (geel asbest) was toegevoegd. Deze restanten werden tot 4.000 jaar v.Chr. gedateerd. Van zowel de Perzen als de oude Grieken is bekend dat zij doeken weefden van asbestvezels. Het woord asbest is afgeleid van het oud Griekse "asbestos", wat onvergankelijk betekende. Ook de Romeinen pasten asbest toe in onder andere kleden en constructies. Het waren de Romeinen die als eerste vaststelden dat asbest schadelijk was voor de gezondheid. Plinius de oudere tekende al op dat men beter geen slaven kon kopen die in asbestmijnen hadden gewerkt omdat deze niet lang meer leefden.

Uit de middeleeuwen zijn verhalen over het gebruik van asbest veel zeldzamer. Zo zou Karel de Grote tijdens een diner een tafelkleed van asbest in het vuur hebben gegooid om zijn tafelgasten te imponeren. Ontdekkingsreiziger Marco Polo beschreef tijdens een van zijn reizen naar China het gebruik van asbest. Hij merkte op dat het materiaal helemaal niet van salamanderharen werd vervaardigd, zoals tot dan toe werd beweerd, maar gewoon uit de bergen werd gewonnen. Hij gaf het dan ook de naam bergvlas mee.

Peter de grote maakte enkele eeuwen later ook gebruik van asbest dat in Rusland ruim voorradig was. In de negentiende eeuw ontdekte de Italiaanse textielindustrie het mineraal en gebruikte asbest om brandvertragende kleding te fabriceren. Steeds meer toepassingen van asbest werden vervolgens ontwikkelt en na de vondst van grote asbestvoorraden in Canada in 1870 nam het commerciële gebruik van asbest sterk toe. Tot aan het eind van de negentiende eeuw werd asbest vooral toegepast in textiel, isolatiematerialen en dakbedekkingen. In het begin van de twintigste eeuw werd het vervaardigen asbestcement uitgevonden waardoor het gebruik van asbest spectaculair groeide als gevolg van de ontwikkeling van industriële productiemethodes. Tot aan het eind van de twintigste eeuw, toen in veel voornamelijk westerse landen het gebruik van asbest aan banden werd gelegd, nam het gebruik van asbest sterk toe.

Toepassingen van asbest

Asbest is veelvuldig toegepast in bouwmaterialen, met name asbestcement. Vanwege de goede hittebestendige en isolerende eigenschappen ook vaak in de industrie zoals in leidingisolatie, electrische installaties, pakkingen en procesinstallaties. In woningen is asbest, naast bouwmateriaal, veel toegepast in verwarmingsinstallaties, vloerbedekking, brandvertragende materialen, riolering, ventilatie en waterleiding. Daarnaast is in het verleden asbest toegepast in huishoudelijke producten zoals gasfornuizen, strijkplanken, thermosflessen, biljarttafels en zelfs speelgoed. In vliegtuigmotoren, schepen, treinen, vrachtwagens en auto's zijn ook veel asbesthoudende materialen gebruikt.

Gebruik in Nederland

In Nederland zijn een aantal asbestverwerkende bedrijven actief geweest. De grootste hiervan waren de asbestcementfabrieken. Andere grote gebruikers waren een asbestpapierfabriek en producenten van asbesthoudende vloerbedekking. Daarnaast waren er nog diverse bedrijven die asbest verwerkten in isolatiematerialen, dakbedekking, lijmen, kitten en pakkingen. In totaal is door Nederlandse producenten 770.000 ton ruwe asbest verwerkt wat 0,44% is van het totale wereldverbruik van 174 miljoen ton. Daarbij is er nog 608.511 ton asbest geïmporteerd die al verwerkt was in asbesthoudende producten.

Schadelijke gevolgen voor de gezondheid

Al aan het einde van de negentiende eeuw werd door Engelse en Franse arbeidsinspecteurs geconstateerd dat blootstelling aan asbest schadelijke gevolgen had voor de gezondheid. Duitse en Britse artsen toonden destijds aan dat overmatige blootstelling aan asbest stoflongen kon veroorzaken. In de jaren twintig werd deze aandoening asbestose genoemd. Door de Zuid-Afrikaanse onderzoeker Wagner werd in de jaren vijftig de relatie gelegd tussen longkanker en asbestblootstelling. De Amerikaanse onderzoeker Selikoff ontdekte het ontstaan van mesothelioom na blootstelling aan asbest. Van mesothelioom is bekend dat de enige oorzaak van het optreden van de ziekte blootstelling aan asbest kan zijn. Jaarlijks sterven in Nederland circa 600 mensen aan de gevolgen van Mesothelioom. Er is ook brede overeenstemming over de relatie tussen asbestblootstelling en strottenhoofd- en larynxkanker. Tevens stapelt het bewijs zich op dat asbestblootstelling ook maagkanker kan veroorzaken. Met name het inademen van asbestvezels is schadelijk voor de gezondheid.

Wetgeving en verboden

In Duitsland en Engeland werd in de jaren dertig al wetgeving geïntroduceerd die werknemers in de asbestindustrie moest beschermen. Het verbod op het gebruik van asbest liet echter nog lang op zich wachten. In de jaren zeventig waren de Scandinavische landen de eersten die het gebruik van asbest gefaseerd verboden. Het eerste verbod in Nederland werd in 1978 actief toen het gebruik van blauw asbest en spuitasbest werd verboden via het Asbestbesluit Warenwet. Dit leidde uiteindelijk tot een totaalverbod op het gebruik van asbest in Nederland in 1993, ongeveer gelijktijdig met Duitsland maar 5 jaar eerder dan België. In de Europese Unie werd in 2005 een verbod op het gebruik van asbest ingesteld.